Apuntes de ciencia: Os sistemas motivacionais de aproximación /evitación

Pode que sexa un atrevemento tratar de teorizar sobre conceptos que non domino ben, e posiblemente meta a pata (case seguro, coma sempre) nalgunha das miñas aseveracións. Inda así insisto en transmitirvos as novas adquisicións intelectuis relacionadas coa miña profesión e cos vosos fillos/as, non só para a vosa información, senon támén porque, como a neurociencia xa desvelou, o mellor xeito de aprender algo non é nen escoitando, nen vendo, nen facendo, senon, explicándollo a outro; así que fago o esforzo de ordear contidos e esruturar o relato para eu aprender. Agradécense comentarios, matizacións, correcións etc...

Gústame ler e formarme na neurociencia porque aporta evidencia científica ás intuicións, crenzas e convicións que moitas voces recoñecidas en pedagoxía e sicoloxía xa anunciaban sobre a participación das emocións na aprendizaxe. 

Ata que chegaron as ténicas de imaxeneoloxía do cerebro (como a Resonancia Magnética, TAC etc...) so se podían estudiar cerebros de cadáveres ou inferir teorías a partir de cerebros lesionados, como o caso paradigmático de Phineas Gage que, cravou un ferro na cabeza e sobrevivíu con todas as súas funcións indemnes agás a conduta. Hoxe pòdense estudiar cerebros vivos e observar a súa actividade.

Para mín a gran revelación da neurociencia foi a constatación da existencia no cerebro dun centro xestor das emocións que funciona inconsciente ou semiinconscientemente, qué impulsa á acción antes de que participe o noso cerebro racional, Pero tamén que a nosa vontade pode modular unha vez chega o impulso á nosa corteza frontal (a que danou Phineas Gage). Iso sí, pode modulala a medida que a corteza frontal vai madurando, proceso que conclúe aos 25 anos aproximadamente. Ahí es nada!

O curso pasado, contaba como o meniño, ante a proposta de facer o crebacabezas,  foi transitando entre a disposición, despois o rexeitamenteo e finalmente a determinación coa que me deu a lección que eu transformei en reflexión teórica e publiquei aquí. Eu creo que a pasaxe do meniño do crebacabezas ilustra o que no seu momento me comprometin a explicar : Os sistemas motivacionais de aproximación ou evitación.

Ao principio dábanse as condicións para que o meniño expresara a súa disposición para facer o crebacabezas. O seu sistema emocional activara o modo aproximación:

•    actividade motivante: nivel óptimo de reto, novidade, imaxe atractiva...
•    sentimento de autoeficacia, ou competencia como eu adoito dicir: polo lado xenético depende       do seu desenvolvemento cognitivo, e polo lado do ambiente depende da mensaxe que lle               envía a súa contorna social ao respecto)

Ao rato a motivación decreceu, xa non estaba funcionando a novidade e posiblemente tamén decaeu o seu sentimento de autoeficacia, en poucas palabras, pensou que non era capaz. Eu creo que descubríu que era máis dfícil do que él calcura ao comezo. Actívase o modo evitación, o fago mañá, xa non me apetece...

Seguidamente inervén a profe e aumentan as devanditas condicións:

• Aumenta de novo a motivación: por un lado a compañía de outra persoa sempre anima e por outro lado houbo unha inxección de motivación extrínseca (1) cando a profe modulou un tono de autoridade dicindo que debía continuar.
• auenta a percepción de autoeficacia (eu son capaz) porque a profe axuda colocando algunhas pezas. Reaxústase o nivel de dificultade e ademáis o final está mais cerca, máis visible,  

Outra vez actívase o modo exploración. 

Eu creo que as crianzas desa idade -sempre que as súas necesidades vitais fisiolóxicas e de seguridade e pertenza estén cubertas-  están case permanentemente en modo exploración, non credes? Todo o queren tocar, ver, aprender, emprender... todo lles interesa, hai un optimismo vital que os leva a entusiasmarse con case todas as propostas... se se saben presentar, claro.

Entón o que nos compete a nós adultos de referencia, é, despois de cubrir as súas necesidades vitais,  preservar o modo exploración tanto como sexa posible, para que cando decaia por proceso natural, estea o lóbulo frontal o máis maduro posible para ser quen de modular a conduta máis aló dos impulsos emocionais. Estamos falando de esforzarse, de responsabilizarse ou de focalizar a atención, daquela seguramente, sobre contidos que non sempre serán tan atractivos.

Preservar o modo exploración, o que nos lanza á vida con optimismo e entusiasmo, o que arrisca, o que non ten medo, non necesariamente no aspecto físico senon nun concepto integral. O que os levou á  camiñar, falar e tantos outras conquistas.

Preservar o modo exploración. Só preservalo, non hai que facer nada especial, xa o traen eles de fábrica, o que temos que facer é ralentizar o seu declive, que, de seguro, é un proceso natural. Saber elixir, deseñar e presentar as propostas (materiais tempos e espazos) e nutrir adecuadamente o seu sentimento de autoeficacia. 

Preservar o modo exploración, cada un ten o seu, nun estilo único e valioso. Grupos pequenos para poder ter un espazo un tempo unha oportunidade de adecuación individual.

Preservar o modo exploración que domina a etapa infantil. É o noso mellor aliado para que afronten a seguinte etapa coa maior solvencia posible. A partir dos 7 anos ou máis ou menos cando cambian os dentes, todo cambia, pasan a outra etapa, xa non cren na Moura nen no Rato Pérez, abandonan a primeira infancia do pensamento pre-lóxico, egocéntrico e irreversible. No intelectual emerxe a capacidade de coordinar diferentes puntos de vista, e no afectivo a forza da vontade.

Preservar o modo exploración.

(vaia rollo espero que alguén me lea e, postos a pedir, que me comente as súas impresións)

(1) na seguinte entrada voume deter tamén nesa dupla: motivación intrínsexca e extrínseca.